Euskaltzaindiak ohorezko euskaltzain izendatu izanak ez du bere inguruan erreakzio handirik eragin, apaltasunez dioenez. Zorion-mezuak jaso ditu, eta familiarengandik dei batzuk ere bai, baina «handiagoetara pasatu gabe».

Urte luzeetako ibilbide profesionalean apaltasun hori izan du ezaugarri, eta Euskaltzaindiak izendapenaren berri emateko kaleratu zuen oharrak ere lan isila egin duela azpimarratu zuen: «lan gehienak elkarte edo erakundeetan integraturik egin izan ditu (hasieran Jakinen, gero UZEIn eta Euskaltzaindian, Arantzazuko frantziskotarrekin beti) eta, ondorioz, bere izena gutxitan agertzen da autore gisa», zioten ohar hartan.

UZEIren ia sorreratik bertatik izan dugu lankide, eta Lexikografia Saileko muina izan da erretiroa hartu duen arte. Handik egin dio funtsezko ekarpena, besteak beste, Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuari.

Bere ibilbide profesional oparoa baina ez oso ezagun hori izan dugu hizpide Tolosan egin diogun elkarrizketan.

«Izendapenak zorionez ez du oihartzun handirik izan. Dei batzuk izan ditut, bai. Familiakoak, eta abar. Baina badakite ez zaizkidala gauza horiek gehiegi gustatzen, eta tamaina hartzen badakite», dio, irribarrez.

«Lotsa lehenago edo beranduago berdin pasatu beharko» zuela-eta, bera aurreratu zen, eta berak eman zuen berria «etxean», alegia, azken urteotan bizileku izan duen Tolosako frantziskotarren komentuan.

Espero zenuen izendapena?

Ez, ez! Egin kontu zenbat denbora den nik lanak utziak ditudala, nire osasuna eta gainerakoak direla tarteko… Nik uste nuen ia bakean biziko nintzela geratzen zaizkidan denboratxo hauetan, baina gerra handiegia ere ez da izan [izendapena].

Euskaltzaindiak ohartarazi du egin dituzun lanak gutxitan agertu direla zure izenarekin

Nire lanak ez dira izan distira handikoak. Lana izan da eta gustukoa, eta pozik egin izan dudana. Eta horrekin harritzen ziren nire ingurukoak, familiakoak, etab. «Pozik ari haiz lanean?» galdetzen zidaten. Eta nik, «bai!». Nik sinetsi izan ditudan proiektuetan lan egin dut, eta proiektu horietan nire tamainako lana gertatu zait. Eta nire tamainan mugitu izan naizen neurrian eramateko modukoa izan da. Eta ekarriren bat egin badugu, huraxe: ez dut beste pretentsiorik izan. Eta, orain, noski, askoz gutxiago.

JAKINeko lantaldean ibili zaretenok espezializazio-arlo ugari landu dituzue. Zure kasuan, lexikografian aritzea, zure hautua izan zen ala emana etorri zitzaizun?

Seguru asko, denetik pixka bat. Uste dut bizitzak eraman gaituela eraman gaituen bidetik. Ni hasi nintzen 20 bat urterekin, Jakinen zuzentzaile, originalak prestatzen, lankideekiko harremanetan, etab. Gero, UZEIren hasiera-hasieran egon nintzen, eta hilabete batzuen ondoren euskal filologia ikastera joan nintzen. Eta, ikasle nintzela, Mitxelenaren kritika gogor baten ondorioz UZEIk bere lana birbideratu behar izan zuen. Eta hor sortu zen [niretzat] lexikografian eta lexikografian lan egiteko aukera. Mikel Zalbidek egin zuen planteamendu handi hartan: terminologia biltzea, prentsako hizkera biltzea, OEH hiztegi historikoa izango zena… Baita Mikel Zalbideren ustez prestatu behar ziren alderdi teorikoak ere (lexikoaren sorkuntzako bideak). Niri horietan sartzea egokitu zitzaidan, eta poliki-poliki horrela bideratu da gure hautua baino gure lan-arloa. Emana etorri zaigu, guk aukeratzea baino gehiago.

Joxe Azurmendik esana du, Arantzazuko esperientziari esker Jakineko lantaldean ez zela inoiz arazorik izan lankidetzarako.

Taldean bizitzea eta taldean lan egitearena ia berezkoa zen gurean. Guk, Joseba Intxaustik, Paulo Agirrebaltzategik, Joan Mari Torrealdaik, Joxe Azurmendik, Manolo Pagolak, Juan Joxe Iturriotzek eta nik neuk zortea izan dugu ondo konpondu izan ginelako, eta horri esker egin ahal izan da egin izan dena. Joxe Azurmendik broma txiki bat egiten zuen noizean behin: esaten zuen «honek ematen dik la compañía del bombo mutuo», batak bestea aipatzen zuelako.

Aipatu dituzun izen horiek guztiek izan dute oihartzun handia euskalgintzan. Agian zu zinen aitortza hori jasotzeko geratzen zena.

Eta zerbaitegatik izango zen [irribarrez]. Horiek askoz ere indartsuagoak izan dira bai buruz bai lantzez, alderdi askotatik. Gu baino jantziagoak… Guk beti peoi-lana egin dugu, eta ez burla bezala hartuta: ez, ez, hori ere egin behar izaten da. Eta hori egokitu zaigu, eta pozik egin dut.

Nola ikusten duzu azken urteotako euskal hiztegigintza?

Azken-azken urteotakoa ez aipatzea hobe, ez baitut asko jarraitu. Baina gu hasi ginenetik azken urteetara gauzak asko aldatu ziren. Teknologiaren aldetik, laguntza izugarria izan da. Baina metodologiaren aldetik ere bai: gu hasi ginenean, artean, geure kolkotik gauza gehiegi ateratzeko tentazioa izan genezakeen (ez zen nire kasua, halere), baina bide hori oraindik normaltzat ematen genuen. Gerora, askoz gehiago izan da testuetan oinarritua, oinarri sendoagoko hiztegigintza, eta praktikan askoz ere gauza txukunagoa egin da.

Aurrera begira ere, horrek nahikoa emango du, ala beste zerbait ere beharko da? Horrelakoak irakurtzen ditut orain: beharbada aldaketa berri batzuen beharra egongo da, ez dut ukatuko. Baina guri egokitu zitzaiguna, uste dut nahiko ongi agortzen saiatu ginela: Orotariko Hiztegia zegoen, XX. mendeko corpusa zegoen, handik eta hemendik biltzen genuen informazioa. Metodologiaren aldetik, eman genezakeena, neurri handi batean, eman genuela uste dut.

Hasierako hiztegigintza hura gehiegi jarri da auzitan? Ez ditugu oraingo ikuspegiarekin neurtzen orduko ezintasunak?

Seguru asko, bai. Egin den kritika neurri batean beharrezkoa izan da, eta beste neurri batean gehiegizkoa. Baina seguru asko, orduan ez genuen eman genuena baino gehiago ematerik. Eta orduan eman zezaketenek eman zutelako izan da posible gerokoa, eta hobetzea. Baina hobetzeak ez du esan nahi aurrekoa ukatzea.

Kritika guztiak izaten dira, neurri batean behintzat, neurriz kanpokoak. Eta gure kasuan ere uste dut izan dela tentazioa gauzak errazegi ukatzekoa, saihestekoa. Baina ez dut uste kritikoak izan direnek ere gure lanaren ukapen osoa ekarri dutenik. Alderantzizkoa bai sumatu dut: jende askok zorionak ematea, gure lana onartzea, eskertzea… UZEIko paper zaharretan han izango da gutun txiki bat, Txillardegik eskuz idatzia. Gizona ez zen etortzen bileretara, nahiz eta deitzen genuen, baina halako batean idatzi zigun: «ni jada ez nago bide hori segitzeko moduan. Oso ongi ari zarete, segi, eta eskerrik asko». Txillardegi batek esana. Bada zerbait, ezta?

Urte hauetan guztietan Hiztegi Batuko Lantaldearen kideak aldatu egin dira. Sasoi bakoitzeko lantaldekideek hiztegiari ukitu berezia eman diotela uste duzu?

Bakoitzak bere ekarria egiteko aukera izan du, eta jende batek egin du. Baina nik beti errezeloa izan dut lantalde hori beti izan dela orekatua. Oreka guztiak ez dira berdinak izan, ez dira pertsona berek eginak izan. Baina beti egon da aurrekoa indartzeko gaitasuna duena, etorkizunari begiratzeko gaitasuna duena, Iparraldeko presentzia segurtatuko ziguna, bizkaierarena segurtatuko ziguna, eta hori oso garrantzitsua da. Eta pisuak orekatzeko ahalegin horretan, nahiz eta pertsonak aldatu, nik uste dut oreka beti mantendu dela. Eta horri esker du hiztegiak duen itxura.

Iñaki Segurolak esan zidan behin… oso kritikoa zen, bera izan ohi den bezala, eta Hiztegi Batuaren martxarekin ez zegoen batere gustura. Lehen aletxoa atera zenean A-tik Z-rakoa, (20.000 forma-edo ziren), eta hurrengo bileran-edo esan zidan: «begiratu diat, eta ondo zegok». Gauza horiek dira gure «poxak», eta estimatzen direnak.

Adostasuna lortzea zaila izan da?

[Irribarrez] Lantaldeko lana beti da zaila. Eta gauza batzuetan errazak dira, eta beste batzuetan ezinezkoak. Guk abantaila bat genuen: gu ez ginen azken erabakia hartzen genuenak, hori Euskaltzaindiaren esku zegoen. Eta idazkari honi zegokion esatea: «lantalde hau ez da gauza forma honen eta honen artean erabakitzeko. Honen alde arrazoi hauek daude, eta honen alde beste hauek. Erabaki zuek». Alde horretatik, gure lana erosoa zen. Baina une berean eztabaida biziak ere izan genituen. Baina hori ez da gurea bakarrik. Gogoan dut Israelgo Akademiko kide zen Mordechay Mishor etorri zenean, esan zigula haienean ia mutur-joka hasterainoko eztabaidak izaten zituztela. Orduan, pentsatu genuen, gu haserretzen gara, baina ez hainbeste! [irribarrez].

Etorkizunik ikusten diozu hiztegigintzari?

Bai, hiztegiarena sekula bukatzen ez den lana da. Badakit kritika batzuk izan direla, esanez Euskaltzaindiak hiztegiari asko eskaini diola, eta, demagun, gramatikari ez. Tira, izango dira arrazoiak horretarako ere, nik azaltzen ez dakizkidanak. Baina nik uste dut hiztegigintza etengabe egokitu eta berritu beharrekoa dela. Sintaxia askoz ere finkoagoa da, nahiz eta ez dudan ukatuko hor ere badaudela egin beharrekoak.

Euskaltzaindiaren Hiztegiaren lantaldeak askotan eskatzen dizu aholkurik?

Ez, hori oso garbi utzi nuen lana utzi nuenean. Hori egin dezaketenak beste batzuk dira, eta guk baino hobeto egingo dute. Saiatu naiz ez egoten hor presente, eta uste dut oso ondo lortu dudala. Niri ez zait hor egotea egokitzen. Eman beharrekoa eman nuen nik. Ondokoak ez dira okerragoak, hobeak zarete. Horretaz ez daukat dudarik: gure aldean formazioz, askoz ere egokiagoak, jantziagoak…

Klasikoen ezagutza urriagoa izan dezakete agian gazteenek. Hori alderdi teknologikoak ordeztu dezake? Demagun, corpusek ordeztu dezakete Axular zuek beste ez ezagutzea?

Neurriren batean bai. Baina guk ere zenbat ezagutzen genuen Axular? Gauza batzuk irakurriak genituen, nahitaez, Villasante irakasle genuelarik. Baina zein neurritan ezagutzen genuen? Pixka bat, oihartzun batzuk bagenituen… Gaurko gazteagoek gutxiago dute? Nik ez dakit. Konstante bat izan zen, eta horretaz oso ongi ohartu nintzen Egungo Euskararen Bilketa-lan Sistematikoa (EEBS) corpusa antolatzean, nola, eman dezagun, 1912an esaten zen «gaurko bertsolari hauek badakite errimak egiten, baina bertsoa zer den ez dakite», eta, handik 15 urtera, beste artikulu batean, gauza berbera esaten zen, eta handik 15 urtera gauza berdina. Eta euskararekin ere antzeko zerbait: «oraingo gazteek euskara ttattar, pobre, triste hau…», eta handik 20 urtera, lehen ttattarra egiten zutenek adinean pixka bat igo dira, eta gauza bera esaten dute oraingo gazteei buruz.

Jakina, nire adinean tokatzen zait esatea «oraingo gazteek…», baina ez dut esango!