Honezkero zuk ere ahaztua izango duzu beharbada, baina urteko lehen egunetan makroetxaldeak puri-purian egon ziren. The Guardianek argitaratutako elkarrizketa bat oinarri hartuta, albiste faltsu bat hedatu zuten hainbat komunikabidek Espainian, eta ika-mikak oihartzuna izan zuen nazioartean ere. Gurean, Nafarroako Parlamentuan UPNk mozioa aurkeztu zuen makroetxaldeei –Caparrosokoari, adibidez– babesa emateko, baina gainerako alderdi guztiek mozioaren aurka bozkatu zuten.

Nola pasatzen den denbora, ezta? Dagoeneko nork du gogoan urte-hasieran paratu zituela Osakidetzak lehen autotest-guneak; badakizu, osasun-langile baten begiradapean koronabirusaren proba norberak egiteko leku haiek. A zer garaia, hura!

Gaixotasunak hizpide hartu ditugun honetan, gogoratu Euskaltzaindiak ere egin zuela bere ekarpena. Horrela, urtarrilean sartu zituen hiztegian buruko minari aurre egiteko ohikoak bihurtu zaizkigun bi botikaren izenak: parazetamol eta ibuprofeno. Tira, hitz horiek eta beste ehunka batzuk gehitu zituen hiztegi digitalean, urtean bitan egin ohi duenez.

Eta, hain zuzen ere, hitzekin jolasean ibiltzeko aukera ere ekarri zigun urte berriak. Egunean Behin aplikazio ezagunak sortutako joerara batzen lehena izan zen Berbaxerka, eta haren ondotik etorri dira gero beste joko arrakastatsu batzuk ere: Wordle, WorldlEH…

Joko horietan guztietan, letra bakar baten gorabeherak irabaztearen eta galtzearen arteko aldea ezartzen du. Eta, denbora-pasa birtualetan ez ezik, bizitza errealean ere gauzak ongi egitearen edo itxura kaskarra ematearen arteko aldea dakar batzuetan letra soil batek. Gogoratu, bestela, aurtengo Goya sariak emateko ekitaldian gertatu zena. Espainiako Zinemaren Akademiak Madrilen egindako ekitaldian, ongi etorri/a jarri zuten letra handitan, maskulinoa eta femeninoa bereizten ari zirelakoan edo. Soka luzea ekarri zuen, noski, burutazio hark sare sozialetan.

«Euri gutxi urtarrilean, ogia eder uztailean» dio esaerak. Ez dakigu urtarrilean hain euri gutxi egin izanak zerikusirik izango duen horrekin, baina kontua da Frantziako supermerkatu-kate batek baguette bakoitza 29 zentimoan salduko zuela iragarri izanak sekulako haserrea eragin zuela okinen artean. Gainera, noiz eta, okinek UNESCOri ogi luze eta estu hori ondare immaterialeko kultur ondasun izendatzeko eskatua ziotenean. Okinen eta ogizaleen atseginerako, UNESCOk azaroan egin zion aitortza hori baguette famatuari.

Otsaileko azken egunetan, berriz, inor gutxiri burura ziezaiokeen gertakari batek aho bete hortz utzi zuen mundua. Errusiak Ukraina inbaditu zuen. Aurtengo gai nagusietako bat izan da gerra hori, bai edozein gerrak berezkoa duen sarraskiagatik, bai ekonomian utzi dituen ondorioengatik ere.

Eta, gerraren albo-ondorio horien artean, batzuk ezustean harrapatu zituena: ekilore-olioa garestitzea eta dendetako apalategiak erdi-hutsik ikustea martxoko aste haietan.

Egunerokoak ditugun produktu batzuen prezioek gora egin zuten, edo, beste salgai batzuk, berriz, beste modu batera garestitu ziren: prezioa aldatu gabe, betiko ontzietan produktu gutxiago jartzen hasi ziren fabrikatzaile batzuk. Bada, ekoizpen-kostuen gorakada konpentsatzeko estrategia hori ez da berria, baina aurten lehen aldiz murrizflazio hitza erabili dute euskal komunikabideek hori izendatzeko (murriztu eta inflazio hitzak konbinatuz sortu dute hitza, ingelesa eredu hartuta).

Eguraldiarekin ere gorabehera franko izan dugu aurten, eta gertaera deigarrienetako bat Saharatik iritsi zitzaigun hauts-gandua izan zen. Halere, Sahara ahotan ibili badugu, ez da izan bakarrik bazter guztiak kolore laranjaz estali zituen hauts horregatik.

Sahararrak ere albiste izan dira, Pedro Sanchez Espainiako presidenteak Mendebaldeko Sahararentzat Marokok proposatutako autonomia-plana babestu izanak ere hautsak harrotu baititu; bestelako hautsak, baina hautsak, azken batean.

Apirilean hitz berri antzeko bat iritsi zen albistegietara: yatetzar. Hain zuzen ere, Errusiako oligarkei ezarritako zigor ekonomiko gisa, haien luxuzko yate handiak eta bestelako ondasunak bahitzeko agindua eman zuten Europar Batasuneko, Erresuma Batuko, Kanadako eta AEBko gobernuek.

Ez dakigu zigor ekonomiko horiek nolako eragina izan duten oligarka errusiarren eguneroko bizitzan. Agian ez zieten izugarrizko galerarik eragingo; ez, behintzat, beren aberastasuna kriptodirutan inbertitua zutenekin konparatuta. Pentsa! Cryptocrash hitza ere ikasi dugu aurten, hain handia izan da diru-mota hori trukatzeko merkatuen eta plataformen krisialdia.

Eta, kontu digitalekin jarraituz, udaberrian hizketagai izan zen Pegasus izeneko software espioia, dozenaka politikari independentista zelatatzeko erabili zutela jakin baitzen orduan. Esamolde hori ez da aurten sortua, noski. Hain zuzen ere, erabilera zabaleko esapidea denez, Euskaltzaindiak plazaratutako Zibersegurtasunaren oinarrizko lexikoan ere jasota geratu da.

Prosopagnosia hitza ere ez da gaur goizekoa, baina aurten ohi baino gehiagotan ikusi dugu hedabideetan. Esate baterako, ekainean Ane Labakari irakurri genion hitz hori ikasi berria zuela eta, testu hori argitaratu eta handik egun gutxira, hedabideetan hizpide izan zen hitz hori. Izan ere, Brad Pitt aktoreak prosopagnosia, alegia, ‘pertsonen aurpegiak identifikatzeko zailtasuna’ zuela jakin zen orduan.

Ekonomiako kontuetara itzuliz, uztailean deflatatu gora eta deflatatu behera ibili ginen, Eusko Jaurlaritzak eta Arabako, Bizkaiko eta Gipuzkoako foru-aldundiek inflazioaren eragina pertsona fisikoen errentaren gaineko zergaren gainean aplikatzea erabaki zutela eta.

Eta, inflazioak eragindako kezka nahikoa izan ez eta, tximino-baztanga zer den ere ikasi behar izan genuen, Osasunaren Mundu Erakundeak osasun-larrialditzat jo baitzuen gaixotasun hori.

Uda partean, jai eta ospakizun askotan emakumeen aurkako indarkeria nagusi izan zen herriko jai eta festetan. Sexu-indarkeriaren harira, aurten sumisio kimikoa inoiz baino gehiago erabili den terminoa izan da; bereziki, hainbat emakumek salatu zituzten ziztaden ondorioz.

Sexu-indarkeriarentzat Zigor Kodeak ezarri behar duen espetxealdiaz ere luze hitz egin da aurten, baina kartzela hitza zerrenda honetara iritsi bada ez da horregatik (bakarrik) izan, baizik eta bertso-txapelketetan orain arte kartzelako lanak izan direnak aurrerantzean ganbarako lanak izango direlako. Txapelketa Nagusian ere halaxe esan zaio lehenengo aldiz bakarkako saio horri. Hizkera berritu beharra dago, argi dagoenez.

Eta hizkera bakarrik ez. Osasun-protokoloak ere eguneratu behar izaten dira. Horixe egin behar izan zuten, behintzat, osasun-agintariek urrian hazteria kontrolatzeko protokoloarekin, ia ahaztua genuen gaixotasun horren kasuek gora eta gora egin baitute azken hilabeteetan.

Baina, ematen duenez, medikuak ez dira ezagutza gaurkotu behar izan duten bakarrak. Urrian bertan jakin genuenez, eta gehienon harridurarako, epaile batek Zia izena jarri zion jaioberri bati Gasteizen, haurraren gurasoek jarri nahi zioten izena, Hazia, peioratiboa zelakoan. Euskaltzaindiak berak ohar bat kaleratu zuen, esanez izen arrunt horri eragozpenik ez ziola ikusten eta txosten bat egiteko prest zegoela, familiak hala nahi izanez gero.

Eta haurrak hizpide hartuta, aurten inoiz ez bezalako oihartzuna izan du bereziki umetxoei eragiten dien bronkiolitis famatuak, COVID-19aren aurkako neurriak zirela eta, aurreko urteetan arnas infekzio horrek intzidentzia txikia izan ondoren, gorakada nabarmena izan baitu azkenaldian.

Horrelako osasun-kontuak edo bestelako gaiak direla eta, zientziak beti izaten du bere lekua urteroko zerrenda hauetan. Honako honetan ere bai. Nola utziko genuen aipatu gabe fusio nuklearraren bidez energia garbi eta mugagabea lortzeko saioetan mugarri izango omen den aurrerapausoa? Bai, zientzialari-talde batek lehenengo aldiz lortu du horrelako saio batean erabilitako energia baino gehiago sortzea, hidrogenoaren isotopoak (deuterioa eta tritioa) dituen kapsula baten aurka 192 laser zuzenduz. Izen horiek zuretzat ere berriak badira, Euskaltermen duzu horien definizioa. Beti ikasten da zerbait, ezta?

Eta urtea lasai antzean amaitzeko (ironiaz diogu, noski), kolpe bigun sartu dugu zerrendan; bi albisteren harira, sartu ere. Batetik, duela aste batzuk Pedro Castillo Peruko presidentea atxilotu zutenean, herrialde horretako historiako gertakariak gogora ekartzean, eta bestetik, Espainiako Konstituzio Auzitegiak lege baten izapidetzea geldiarazteko agindu duenean, kazetarien eta esatarien ahotan ibili da estatu-kolpe bigun edo kolpe bigun esamoldea. Esan beharrik ez, ez bat eta ez beste, ez dira batere albiste lasaigarriak.

Eskerrak, bestelakorik ere izan dugula aurten. Zorioneko sentiarazteko moduko gertakariren bat ere bai. Baina hori beste Urteko Hitzaren zakuan sartzeko hitza da 🙂