Recomendaciones lingüísticas

 

Recomendaciones lingüísticas publicadas en colaboración con la Real Academia de la Lengua Vasca Euskaltzaindia

«San Joan sua» eta beste su-kontu batzuk (2022/06/23)

  • ‘San Joan egunaren inguruan egiten diren jaiak’ adierazteko sanjoanak da forma egokia, 125. arauak dioenez, horrelako jai-izenak letra xehez eta pluralean deklinatuta eman behar baitira.
  • Forma horrekin batera, Jagonet kontsulta-zerbitzuko galde-erantzunetan San Joan jaiak esamoldea ere proposatu du Akademiak.

 

Udako solstizioaren hasiera dela eta, gaurko egunez sua pizteko ohitura dugu Euskal Herriko txoko askotan, baina azkenaldian izan ditugun bestelako sute beldurgarriak ikusita, aurten horrelako suekin kontu handiz ibiltzea eskatu dute. Hizketagai horri tiraka, suaz idazteko gomendio batzuk bildu ditugu hiztegitik.

Batzuetan, horrelako esaldiak irakur daitezke hedabideetan eta sare sozialetan: «Ohi bezala, auzo guztietan piztuko dituzte aurten *sanjoan suak», «Nafarroako Gobernuko presidenteak zuhurtzia eskatu du *San Joanen», «Hiru lagun atera dituzte *su hiltzaileek gaur gauerdian eraikinetik».

Suaz hitz egiteko esamolderik ez zaigu falta euskaraz. Zerbait erretzen hasten denean, su hartu duela edo suak hartu duela esaten dugu. Hona hemen hiztegi arauemailetik jasotako adibide batzuk: «su hartu zuen etxeak», «gure etxea suak hartu du».

Iparraldean, berriz, ohikoa da su(a) lotu aditz-lokuzioa ere, bi molde hauetan erabiltzen dena: «su(a) lotu da etxean», «su(a) lotu zaio etxeari».

Gaiztakeriaz edo etekina ateratzeko asmoz zerbaiti nahita su ematen dionari su-emaile edo supiztaile esaten zaio; piromano hitzak, berriz, ‘suteak eragiteko zaletasun patologikoa duena’ adierazten du, Euskaltzaindiaren Hiztegiak dioenez.

Bestalde, hitz batean idazten da suhiltzaile (ez *su-hiltzaile, ez *su hiltzaile).

‘San Joan egunaren inguruan egiten diren jaiak’ adierazteko sanjoanak da forma egokia, 125. arauak dioenez, horrelako jai-izenak letra xehez eta pluralean deklinatuta eman behar baitira.

Forma horrekin batera, Jagonet kontsulta-zerbitzuko galde-erantzunetan San Joan jaiak esamoldea ere proposatu du Akademiak.

Idazmolde berekoak dira, alegia, maiuskulaz eta santuaren erreferentzia bi hitzetan emanez eratuak, San Joan su eta San Joan bezpera. Azken hori alkate-dantza sarreraren definizioan erabili du Euskaltzaindiak.

Beraz, gorago aipatutako esaldiak horrela idatziko genituzke: «Ohi bezala, auzo guztietan piztuko dituzte aurten San Joan suak», «Nafarroako Gobernuko presidenteak zuhurtzia eskatu du sanjoanetan», «Hiru lagun atera dituzte suhiltzaileek gaur gauerdian eraikinetik».

 

Ikus, halaber:

Euskaltzaindiaren Hiztegia

Euskara Batuaren Eskuliburua

Jagonet

Finlandia eta Suedia albiste diren honetan, idazkera zaintzeko gomendio batzuk (2022/05/18)

  • NATOn sar daitezkeela eta, egunotan albiste dira Finlandia eta Suedia.
  • Herrialde horiei buruz idazteko lagungarriak izan daitezkeen ohar batzuk bildu ditugu.

Finlandia eta Suedia albiste dira egunotan neutraltasun-estatusa utzi eta NATOn sartuko omen direlako. Horren harira, ohar batzuk gogora ekarri nahi ditugu, herrialde horiei buruz idaztean sor daitezkeen ohiko zalantzak argitu nahian.

Batzuetan, horrelakoak irakurtzen edo entzuten dira hedabideetan eta sarean: «1710eko izurriak *helsinkitar gehienak hil zituen», «Puntualtasuna garrantzitsua da *suomientzat», «*Eskandinabiako penintsulan dago Suedia», «Konfinamenduak Bartzelonan eta *Estokolmon izan duen eragina aztertu dute», «Hiri horren izen *finlandesa ezagunagoa da».

Finlandiako Errepublika izendatzeko gehien erabiltzen den forma Finlandia bada ere, bertako hizkuntzatik mailegatutako Suomi ere erabil daiteke. Era berean, finlandiera hizkuntzari suomiera ere esaten zaio.

‘Finlandiari dagokion zerbait’ edo ‘Finlandiako herritarrak’ izendatzeko finlandiar eta suomitar hautatu dira estandarrerako (ez *finlandes, ez *suomi, ez *suomiar). Horren arabera, Suomi hitzak herrialdea izendatzen du euskaraz, ez herritarra.

Helsinki da Finlandiako hiriburua, eta bertako herritarrak helsinkiarrak dira, ez *helsinkitarrak.

Suedia, Danimarka eta Norvegia barne hartzen dituen lurraldearen izena Eskandinavia idazten dugu euskaraz, ez *Eskandinabia. Era berean, Eskandinaviar penintsula eta Eskandinaviako penintsula izendapenak jaso ditu Euskaltzaindiak Europako toponimia fisikoaren arauan.

Suedia hizpide hartuta, berriz, gogoratu hiriburuaren izena Stockholm dela; alegia, frantsesez eta ingelesez bezala idazten dela euskaraz, zenbaitetan *Estokolmo idatzia ikusten bada ere. Bertako herritarrak stockholmdarrak dira.

Beraz, ohar horiei jarraikiz, gorago aipatutako esaldien idazkera egokia hau izango litzateke: «1710eko izurriak helsinkiar gehienak hil zituen», «Puntualtasuna garrantzitsua da suomitarrentzat», «Eskandinaviako penintsulan dago Suedia», «Konfinamenduak Bartzelonan eta Stockholmen izan duen eragina aztertu dute», «Hiri horren izen finlandiarra ezagunagoa da”.

 

Ikus, halaber:

38. araua. Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak

154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusia

159. araua. Europako toponimia fisikoa

Finlandia eta Suedia albiste diren honetan, idazkera zaintzeko gomendio batzuk (2022/05/18)

  • NATOn sar daitezkeela eta, egunotan albiste dira Finlandia eta Suedia.
  • Herrialde horiei buruz idazteko lagungarriak izan daitezkeen ohar batzuk bildu ditugu.

Finlandia eta Suedia albiste dira egunotan neutraltasun-estatusa utzi eta NATOn sartuko omen direlako. Horren harira, ohar batzuk gogora ekarri nahi ditugu, herrialde horiei buruz idaztean sor daitezkeen ohiko zalantzak argitu nahian.

Batzuetan, horrelakoak irakurtzen edo entzuten dira hedabideetan eta sarean: «1710eko izurriak *helsinkitar gehienak hil zituen», «Puntualtasuna garrantzitsua da *suomientzat», «*Eskandinabiako penintsulan dago Suedia», «Konfinamenduak Bartzelonan eta *Estokolmon izan duen eragina aztertu dute», «Hiri horren izen *finlandesa ezagunagoa da».

Finlandiako Errepublika izendatzeko gehien erabiltzen den forma Finlandia bada ere, bertako hizkuntzatik mailegatutako Suomi ere erabil daiteke. Era berean, finlandiera hizkuntzari suomiera ere esaten zaio.

‘Finlandiari dagokion zerbait’ edo ‘Finlandiako herritarrak’ izendatzeko finlandiar eta suomitar hautatu dira estandarrerako (ez *finlandes, ez *suomi, ez *suomiar). Horren arabera, Suomi hitzak herrialdea izendatzen du euskaraz, ez herritarra.

Helsinki da Finlandiako hiriburua, eta bertako herritarrak helsinkiarrak dira, ez *helsinkitarrak.

Suedia, Danimarka eta Norvegia barne hartzen dituen lurraldearen izena Eskandinavia idazten dugu euskaraz, ez *Eskandinabia. Era berean, Eskandinaviar penintsula eta Eskandinaviako penintsula izendapenak jaso ditu Euskaltzaindiak Europako toponimia fisikoaren arauan.

Suedia hizpide hartuta, berriz, gogoratu hiriburuaren izena Stockholm dela; alegia, frantsesez eta ingelesez bezala idazten dela euskaraz, zenbaitetan *Estokolmo idatzia ikusten bada ere. Bertako herritarrak stockholmdarrak dira.

Beraz, ohar horiei jarraikiz, gorago aipatutako esaldien idazkera egokia hau izango litzateke: «1710eko izurriak helsinkiar gehienak hil zituen», «Puntualtasuna garrantzitsua da suomitarrentzat», «Eskandinaviako penintsulan dago Suedia», «Konfinamenduak Bartzelonan eta Stockholmen izan duen eragina aztertu dute», «Hiri horren izen finlandiarra ezagunagoa da”.

 

Ikus, halaber:

38. araua. Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak

154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusia

159. araua. Europako toponimia fisikoa

Espioitza-kontuak hiztegian (2022/05/09)

Pegasus softwarearen auzia dela eta, aurkari politikoen telefono mugikorrak zelatatu izana albiste den honetan, espioitza-kontuei buruz hitz egiteko ohikoak diren hitzak eta esamoldeak hautatu ditugu hiztegitik.

Espioi forma arautu da euskara estandarrerako (ez *espia). Euskaltzaindiaren Hiztegiak zehazten duenez, izena ez ezik, adjektibo gisa ere erabil daiteke espioi, eta horren erakusgarri da hiztegi arauemailean bertan irakur daitekeen adibide hau: «Amerikar hegazkin espioi bat atzeman dute errusiarrek».

Ildo beretik, Euskaltzaindiak eta UZEIk kaleratu berri duten Zibersegurtasunaren oinarrizko lexikoan software espioi proposatzen da, spyware forma arautuarekin batera. Alegia, Pegasus bezalako programak izendatzeko erabil daitekeen software espioi esamoldean espioi adjektiboa da.

Hiztegi arauemailean espioi eta agente sarrerak erreferentzia bidez lotuta daude. Berez, bi hitz horiek ez dute adiera bera (honela definitzen baitu hiztegiak agente: ‘gobernu baten zerbitzura lan egiten duen pertsona, hiritarren segurtasunaz eta legea betearazteaz arduratzen dena’), baina askotan baliokide gisa erabiltzen dira agente sekretu esamoldea (adibideetan ageri dena) eta espioi.

‘Espioi-lana’ adierazteko, berriz, espioitza formaz gain, Iparraldeko markarekin araututa dago espiontza ere.

Bestalde, zerbitzu sekretu eta inteligentzia-zerbitzu esamoldeak erabili ohi dira espioitzaz arduratzen diren gobernu-erakundeak izendatzeko, baina forma horiek ez dira oraingoz iritsi hiztegi arauemailera. Bigarren esamolde horretan, noski, inteligentzia hitzak ez du ‘adimen’ edo ‘buruargitasun’ adiera.

Azken ohar bat: sekretuak gorde edo atxiki egiten dira, baina ez altxatu. Euskara Batuaren Eskuliburuak dioenez, kalko desegokiak dira zigorra, debekua, bahitura edo enbargoa, konfinamendua… altxatu eta gisakoak (es: ‘levantar el veto’ / (fr) ‘lever le veto’). Beraz, «oraindik ez diote sekretua altxatu sumarioari» eta antzekoen ordez, «oraindik ez diote sekretua kendu sumarioari» eta parekoak hobesten dira.

Erreferentziak:
Euskaltzaindiaren Hiztegia
Euskara Batuaren Eskuliburua
Zibersegurtasunaren oinarrizko lexikoa

Txile hizpide hartuta, idazkera-gomendio pare bat (2022/03/11)

 

Hiriburuaren euskal izena

Txileko hiriburuaren euskal izena Santiago da, eta Galiziako hiriarena, aldiz, Santiago de Compostela da (izen historikoa Compostelako Donejakue dela zehazten du Euskaltzaindiaren 38. arauak).

Hortaz, ez dago bi hiri horien euskal izenak nahasteko aukera handirik. Halere, ohikoa da (eta zuzena) Txileko Santiago segida erabiltzea, Euskaltzaindiak berak 193. arauan egin duen bezala.

Santiagoko herritarrak santiagotarrak dira (ez *santiagoarrak).

Moneda jauregia (ez *La Moneda jauregia)

Santiagon dago Txileko presidentearen egoitza ofiziala, Moneda jauregia. Jauregi horren jatorrizko izena ez da euskaratzen (alegia, ez da itzultzen: ez «Txanpona», ez «Moneta»), Kaliforniako San Frantziskoko Golden Gate zubia «Urrezko Atea» itzultzen ez den bezala.

Diru-kontuak hizpide hartuta, peso txiletarra da Txileko diru-unitatea.

Zenbaitetan, hedabideetan edo sare sozialetan «Augusto Pinocheten aginduz bonbardatu zuten La Moneda jauregia» modukoak irakurtzen edo entzuten badira ere, Euskaltzaindiaren 193. arauak dioenez, izendapen horren jatorrizko artikulua ez da izen bereziaren parte (el palacio de la Moneda).

Beraz, azalpen horri jarraikiz, baztertzekoa izango litzateke artikuludun izendapena (*La Moneda jauregia), eta gorago aipatutako esaldiaren idazkera egokia hau izango litzateke: «Augusto Pinocheten aginduz bonbardatu zuten Moneda jauregia».

Ikus, halaber:

32. araua: Espainiako Erresumako autonomia-erkidegoen, probintzien eta probintzia-hiriburuen izenak. Arau zuzendua eta eguneratua.

38. araua: Munduko estatuen izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak.

178. araua: Kanpoko leku‐izenei dagozkien herritar‐izenak eta jatorri‐adjektiboak sortzeko irizpideak.

193. araua: Artelanen izenak. Arkitektura.

 

Ukrainan piztu den gerraz idazteko gomendioak (2022/02/28)

 

Kezka ugari eragiten digun gatazkaren harira, «Larrialdia Ukranian», «Haur ukraniarrak ekartzeko eskatu du», «Ukrainiaren kontrako erasoa», edo «ukrainiarrei laguntzeko aukerak» bezalakoak irakurri eta entzun ditugu egunotan —erabilera zuzenekin batera— sare sozial eta hedabideetan.

Gertuko erdaretan Ucrania (gaztelaniaz) eta Ucraine (ingelesez eta frantsesez) izendatzen den herrialdearen euskal izena Ukraina da (ez *Ukrania, ez *Ukrainia).

Ukrainako herritarrak ukrainarrak dira (ez *ukrainiarrak, ez *ukraniarrak), eta bertako hizkuntza ofiziala ukrainera da. Beraz, ukraineraz hitz egiten dela esaten dugu (ez *ukrainieraz, ez *ukranieraz).

Bestalde, oraingoz Euskaltzaindiak ez du arautu nola idatzi behar den euskaraz Ukrainako diruaren izena (hrivnia edo grivnia).

Egunotan hizpide dira, halaber, Donetsk eta Luhansk (ez *Lugansk, ez *Louhansk), Errusiak eskualde horien independentzia aitortu berri baitu.

Halaber, Odesa —s bakarrarekin— da Euskaltzaindiak arautu duen izena Ukraina hegoaldeko hiri hori izendatzeko, eta, beraz, *Odessa idazkera baztertzekoa da.

Azkenik, Donbass da Donets ibaiaren eta Azoveko itsasoaren artean dagoen eskualdearen izena euskaraz (ez *Donbas).

Albisteen harira, gogoan izan behar da, halaber, Euskara Batuaren Eskuliburuak gerra (edo gerla, gatazka) lehertu eta antzekoen ordez gerra piztu (edo hasi, irten edo sortu) eta parekoak erabiltzea gomendatzen duela.

Beraz, honako hau izango litzateke gorago aipatutako esaldien idazkera egokia: «Larrialdia Ukrainan», «Haur ukrainarrak ekartzeko eskatu du», «Ukrainaren kontrako erasoa» eta «ukrainarrei laguntzeko aukerak».

Ikus, halaber:
Euskara Batuaren Eskuliburua: lehertu

38. araua: Munduko estatuen izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak

154. araua. Europako eskualde historiko-politiko nagusiak

157. araua: Europako hiriak

159. araua: Europako toponimia fisikoa

 

Nuestros tuits

 

 

Últimas píldoras publicadas en colaboración con la Real Academia de la Lengua Vasca Euskaltzaindia